حیثیت و آبرو موضوعی است که برای بسیاری از افراد از اهمیت خیلی زیادی برخوردار است و در صورت خدشه به آن، ممکن است زندگی فرد عملا مختل گردد. مخصوصا در جوامع سنتی که ارتباطات اجتماعی مردم با یکدیگر بیشتر است و بنای زندگی بر پایه همین ارتباطات اجتماعی استوار می‌گردد، موضوع آبرو اهمیت دوچندانی می‌یابد. یکی از دغدغه‌های مردم در چنین جوامعی حفظ آبرو و اعتباری است که طی سالیان به دست آورده‌اند و در صورت آسیب به آن، تمام تلاش خود را معطوف به اعاده حیثیت از دست رفته خود خواهند نمود.
حال این سوال مطرح می‌شود که اگر فردی با تهمتی ناروا، نشر اکاذیب و یا شکایتی بدون دلیل قصد آسیب به حیثیت و آبروی شما را داشته باشد، تکلیف چیست و چه کاری از دست شما برای مقابله برمی‌آید؟ بسیاری از افراد، به علت عدم آگاهی کافی از حقوق قانونی خود، معمولا نسبت به این قبیل مسائل واکنش‌های نامناسبی بروز می‌دهند و سعی می‌کنند تا با مشاجره فیزیکی و یا وارد کردن اتهامات متقابل به نوعی از آبروی خود دفاع نمایند. عده‌ای نیز که یارای مقابله با فرد تهمت زننده را در خود نمی‌بینند، معمولا سکوت نموده و امیدوارند که با گذشت زمان مسئله حل شود.
اما تمام این راه‌حل‌ها معمولا اشتباه بوده و علاوه بر اینکه تاثیر چندانی در بازگشت حیثیت افراد ندارد، غالبا آنها را دچار مشکلات بعدی نیز خواهد نمود. بهترین راه حل برای این مسئله، پیگیری حقوقی و مراجعه به مرجع قضایی صلاحیت‌دار است.
به طور کلی، هر گاه شخصی اقدامی کند که به موجب آن باعث ایجاد ضرر مالی، جانی و یا حیثیتی برای فرد دیگری که بی گناه است، بشود، موظف است که در چارچوب قانون ضرر وارد شده را جبران نماید. این یک اصل منطقی است که تقریبا در تمام جوامع پذیرفته شده و قوانینی نیز جهت ضمانت اجرایی آن وضع شده است. قوانین مربوط به اعاده حیثیت از جمله همین قوانین هستند و در قوانین کشور عزیزمان نیز موادی قانونی جهت احقاق حقوق افرادی که به ناحق هتک حیثیت شده‌اند، پیش‌بینی گردیده است. در ادامه این مقاله به موضوع اعاده حیثیت خواهیم پرداخت و راهنمایی لازم را جهت این موضوع ارائه خواهیم نمود، لذا دعوت می‌کنیم که تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
اعاده حیثیت چیست؟
اعاده حیثیت یا ادعای شرف در علم حقوق به این معناست که اگر کسی با ادعای خلاف واقع، افترایی را به کسی نسبت دهد که قادر بر اثبات آن نباشد و بدین وسیله سبب پایمای شدن حقوق مادی و معنوی فرد مقابل گردد. شخص آسیب دیده به موجب قانون حق دارد که از شخص تهمت زننده شکایت نموده و تقاضای جبران خسارت نماید. بدین وسیله می‌تواند آسیب‌هایی که به سبب تهمت غیرواقع به حیثیت او وارد شده است را جبران نماید.
لذا اگر کسی به شما تهمتی ناروا وارد نمود و یا با طرح شکایت بی دلیل در صدد کاهش اعتبار و آبروی شما برآمد، شما می‌توانید پس از اثبات بی‌گناهی خود و صدور حکم دادگاه در این زمینه، با استناد به حکم دادگاه از شخص مفتری شکایت نمایید. البته اثبات این موضوع نیز شرایطی دارد که فقط با تحقق آن شرایط است که دادگاه رای به محکومیت مفتری خواهد داد. در ادامه به این شرایط اشاره خواهیم نمود.
شرایط تحقق افترا چیست؟
همانطور که استحضار دارید افترا در اصطلاح عامیانه و همچنین از نظر لغوی به معنای تهمت ناروا زدن به کسی است. در اصلاح حقوقی، افترا به معنای این است که عملی مجرمانه، بر خلاف واقعیت، به فرد یا گروهی از افراد معین صراحتا نسبت داده شود و فرد مفتری قادر به اثبات ادعای خویش نزد مراجع قضایی نباشد. افترا نیز مانند سایر جرایم شرایطی دارد که فقط در صورت تحقق آنها قابل استناد می‌باشد. این شرایط عبارتند از:
- جرمی به کسی نسبت داده شود. یعنی آنچه که خلاف واقعیت به فرد مقابل نسبت داده می‌شود، بر طبق قوانین موجود، جرم تلقی گردد.
- کسی که علیه او تهمت زده شده معین باشد. یعنی مفتری با ذکر نام و مشخصات و یا با اشاره و علامت معین نموده باشد که ادعای خود را علیه چه فرد یا افرادی مطرح می‌کند.
- مفتری نتواند ادعای خود را ثابت کند و فردی که علیه او ادعایی مطرح شده است، بی گناه تشخیص داده شود.
- مفتری دارای سونیت باشد. یعنی ادعای خود را صرفا با هدف آسیب زدن به حیثیت فرد مقابل مطرح کرده و بداند که این ادعا کذب است.
نکته:
بهتر است توجه داشته باشید که افترا بر دو قسم است: افترای قولی و افترای عملی. آنچه که در بالا به آن اشاره کردیم مربوط به افترای قولی است. افترای عملی بدین شکل است که فرد مفتری با هدف بی اعتبار کردن و آسیب رساندن علیه فرد دیگری، در محل زندگی یا میان وسایل شخصی او، ادوات و آلات جرم را قرار می‌دهد تا شخص بدین طریق مورد پیگرد قرار گیرد.
آیا فقط علیه افترا می‌توان اعاده حیثیت نمود؟
علاوه بر افترا، شرایط دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند سبب آسیب به حیثیت فرد یا گروهی از افراد شود. از آنجا که مطابق ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی صراحتا اعلام شده است که هر کس بدون داشتن مجوز قانونی، عملی را مرتکب شود که به موجب آن به جان، آبرو، مال، آزادی یا سایر حقوق قانونی فرد دیگری آسیب وارد شود، چه این عمل عمدی بوده چه بر اثر بی احتیاطی رخ داده باشد، مسئول جبران خسارات مادی و معنوی ناشی از عمل خود است. لذا قانون‌گذار با در نظر گرفتن این موضوع، شرایطی را درنظر گرفته است که در اثر آسیب به حیثیت و اعتبار فرد به هر نحو، امکان دادخواهی برای او وجود داشته باشد. مطابق قانون و به طور کلی، بحث اعاده حیثیت در موارد زیر مطرح می‌شود:
- افترا: همانطور که توضیح داده شد، این موضوع مربوط به زمانی است که فردی با سوء نیت ادعای کذب و شکایت بی دلیلی را علیه فرد دیگری مطرح می‌کند.
- نشر اکاذیب: این جرم شامل انتشار اوراق محتوی ادعایی دروغی می‌باشد که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم علیه فرد دیگر مطرح شده است. این مورد از طریق فضای مجازی نیز قابلیت تحقق دارد.
- تهمت: فحاشی و استفاده از الفاظ رکیک علیه یک شخص حقیقی که مانند مورد قبلی در فضای مجازی نیز امکان تحقق آن وجود دارد.
- هجو: توهین به فرد دیگری با استفاده از نظم یا نثر و یا انتشار هجویات علیه او
- اشتباه قاضی: اگر اشتباه عمدی یا سهوی قاضی در مقام قضاوت موجب ایجاد خسارت برای فردی شود، مطابق اصل ۱۷۱ قانون اساسی، در صورتی که قاضی مقصر باشد، خود او شخصا ضامن جبران خسارت خواهد بود و در غیر این‌صورت، خسارت باید توسط دولت جبران گردد و از متهم اعاده حیثیت شود.
اگر کسی علیه شما تهمتی ناروا وارد نموده است، این ادعا باید منتشر شده باشد و مهم است که مشخص باشد مفتری از چه طریقی ادعای خود رو مطرح نموده است:
- نوشتن اوراق چاپی یا خطی: لازم است که این اوراق علنی بوده و برای شخص یا اشخاص دیگری ارسال شده باشند.
- انتشار اوراق: اوراق حاوی افترا به صورت عمومی در معابر توزیع یا نصب گردد.
- نطق در مجامع: مفتری ادعای خود را در حضور عده‌ای بیان کرده باشد.
- درج در جراید و رسانه‌ها: مفتری اقدام به انتشار ادعای کذب خود از طریق جراید و رسانه‌ها نموده باشد
فرایند شکایت چگونه است؟
در صورتی که فردی با نیت آسیب به اعتبار و حیثیت شما، علیه‌تان شکایت نموده و یا ادعای کذبی را مطرح نماید. شما می‌توانید پس از اثبات بی‌گناهی خود، طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، به دادسرا مراجعه نموده، علیه شخص شاکی به عنوان مفتری شکایت نمایید و او را تحت پیگرد قرار دهید. پس از ثبت شکایت شما، مفتری احضار شده تا از خود دفاع نماید. در صورتی که دفاعیات مفتری مورد پذیرش قرار نگیرد و اثبات شود که او مرتکب جرم شده است، کیفرخواست صادر می‌گردد و پرونده به دادگاه عمومی جزایی ارسال می‌گردد.
متن شکواییه می‌تواند به صورت زیر باشد:
احتراماً به استحضار می رساند:
اینجانب با طرح شکواییه ای از جانب مشتکی عنه در دادسرا …… شعبه ……. به شماره پرونده ……….. به اتهامات ………… متهم شدم. از آن جایی که اتهامات مشتکی عنه نسبت به بنده واهی بوده و از اثبات آن عاجزمانده اند، قرار منع تعقیب به نفع اینجانب صادر گردید. لذا با توجه به ادله اینجانب که شامل تصویر مصدق قرار صادره از دادسرا به شماره ……… مورخ ………. و محتوای پرونده ………… و همچنین به استناد ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی تعزیرات، تعقیب و مجازات مشتکی عنه را به اتهام افترا استدعا دارم.
ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد که: هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را‌صریحاً نسبت دهد یا آنها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که‌موجب حد است به یک ماه تا یک سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق و یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.
تبصره – در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد‌شد.
چه مجازاتی در انتظار مجرم خواهد بود؟
مطابق قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، اگر فرد مرتکب توهین شده باشد، مجازات او از ۶ تا ۲۴ میلیون تومان جزای نقدی خواهد بود. در مورد افترا نیز مجازات به همین شکل است. اما در مورد نشر اکاذیب، حکم دادگاه می‌تواند یک ماه تا یک سال زندان را نیز شامل شود.
کلام آخر
آبرو و حیثیت افراد دارای چنان اهمیتی است که اسلام همواره بر حرمت آبروی مومن تاکید نموده و ریختن آبروی او را گناهی بزرگ می‌داند. چرا که آبرو برای بسیاری از افراد مهم‌ترین و ارزشمندترین سرمایه زندگی است و در صورت آسیب به آن، ممکن است هرگز زندگی‌شان به روال سابق بازنگردد. در قوانین کشور عزیزمان که برگرفته از اصول اسلامی است نیز به این موضوع توجه بسیاری شده است، چنانکه در ماده ۲۲ قانون اساسی صراحتا حیثیت افراد را از آسیب مصون دانسته و حتی پیش از جان و مال افراد، حیثیت را مطرح می‌نماید. لذا مهم است که همه شهروندان به این موضوع توجه نموده و ضمن آگاهی از حقوق قانونی خود در این زمینه، نسبت به حفظ حقوق سایرین نیز توجه داشته باشند.
چنانچه در این زمینه سوالی دارید و یا قبلا تجربه‌‌ی خاصی در مورد اعاده حیثیت داشته‌اید، دعوت می‌کنیم که از طریق بخش نظرات با ما و سایر مخاطبان این مقاله درمیان بگذارید. از همراهی شما بسیار سپاسگذاریم.
