همه ما انسان‌ها در یک اجتماع بزرگ زندگی می‌کنیم و همواره با افراد مختلف در اطراف خود در ارتباط هستیم. ممکن است در هر یک از این ارتباطات با اشخاص مشکلاتی به‌وجود بیاید که نیاز باشد تا به قوانین جامعه رجوع کنیم. موضوع هبه و مسائل مربوط به آن نیز از جمله مواردی است که بیشتر افراد جامعه در طول زندگی خود نیاز پیدا می‌کنند تا با آن آشنایی پیدا کنند. ما در این مقاله قصد داریم شما را با هبه و شرایط استرداد آن آشنا کنیم، دعوت می‌کنیم که تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
معنای دقیق و کامل هبه
در لغت‌نامه‌های مختلف واژه هبه به معنای بخشش و هدیه است و در فقه اسلامی، هبه یک نوع قرارداد و عقد است که بین دوطرف تعیین می‌شود. در واقع عقد هبه به‌گونه‌ای است که در آن یکی از طرفین مالی را به‌صورت رایگان و بدون دریافت هیچ‌گونه پولی در اختیار دیگری قرار می‌دهد. هدیه‌ی بخششی می‌تواند هر گونه مال مانند ملک، پول، زمین، ماشین، طلا و… باشد. فردی که هدیه‌ای به دیگری می‌بخشد واهب نامیده می‌شود و اصطلاح متهب نیز به کسی اطلاق می‌شود که هدیه و مالی را دریافت کرده است. مالی که به‌عنوان هبه هدیه داده شده است عین موهوبه نام‌گذاری شده است.
انواع و شرایط هبه
در حالت کلی هبه به دو بخش اساسی تقسیم می‌شود.
- هبه معوض
- هبه غیرمعوض
در هبه معوض کسی که مالی را می‌بخشد از طرف مقابل خود یعنی متهب در ازای تقدیم هدیه خواسته‌ای دارد. مثلا شرط می‌کند تا شخص متهب نیز مالی را به او ببخشد. اما در هبه غیرمعوض واهب هیچ شرطی در خصوص دریافت مال یا هدیه از فردی که هبه را دریافت می‌کند ندارد.
در قانون اساسی قید شده است که هرکسی نمی‌تواند موهب باشد. برای اینکه عقد هبه از نظر قانون پذیرش شود باید شرایط زیر را داشته باشد.
- فردی می‌تواند مال خود را به‌عنوان هبه ببخشد که دارای اهلیت باشد، یعنی کودک و دیوانه نباشد.
- هبه در صورتی قبول واقع می‌شود که شخص متهب آن را قبول کند.
- شخص هبه دهنده فقط اجازه دارد مالی که برای خود اوست، هدیه دهد.
هبه‌نامه رسمی و غیررسمی
در مواقعی هنگام عقد قرارداد هبه سندی مکتوب تنظیم می‌شود، اگر این قرارداد در یک دفتر اسناد رسمی تنظیم شود، یک هبه‌نامه رسمی محسوب می‌شود. اما در صورتی‌که این هبه‌نامه توسط یک شخص دیگر مانند وکیل و یا خود فرد هبه‌دهنده نوشته و تنظیم شود، این قرارداد یک هبه‌نامه عادی و غیر رسمی است.
استرداد اموال هبه
استرداد اموال هبهدر برخی مواقع، بعد از عقد هبه اتفاقاتی رخ می‌دهد که شخص واهب قصد استرداد اموال هبه را دارد و می‌خواهد تمام اموالی را که به‌عنوان هبه بخشیده است پس بگیرد. برای مثال شخصی که در دوران نامزدی هدیه‌هایی را به طرف مقابل خود بخشیده است، اما به دلایلی نامزدی آن‌ها به‌هم خورده و هریک از طرفین قصد دارند اموالی که به دیگری بخشیده‌اند پس بگیرند. مثال دیگر اینکه پدری یک قطعه زمین و یا مالی را به فرزند خود بخشیده اما بعد از مدتی قصد دارد این اموال را از او استرداد کند. آیا این امکان وجود دارد؟
در پاسخ به سوال که « آیا استرداد اموالی که هبه بوده و یا بخشیدیم وجود دارد یا نه» باید بگویم که بله، امکان استرداد هبه وجود دارد. اما در قانون شرایطی بیان شده است که در صورت وجود این شرایط واهب حق بازپس گیری اموال هبه را ندارد.
شرایط کامل استرداد اموال هبه
قرارداد هبه یک قرارداد جایز است و هریک از طرفین واهب و متهب میتوانند این قرارداد را فسخ کنند. اما اگر شرایط زیر در عقد هبه وجود داشته باشند استرداد هبه امکان ندارد.
- اگر یکی از والدین پدر یا مادر به فرزند خود مالی را هبه کرده باشد و یا برعکس فرزندی هدایایی را به والدین خود بخشیده باشد، امکان رجوع از هبه وجود ندارد.
- اگر قرارداد هبه از نوع هبه معوض باشد و طرف دوم عقد هبه عوض هدیه را دریافت کرده باشد. استرداد از هبه درست نخواهد بود.
- اموالی که به متهب واگذار شده است، از دست او خارج شود. یعنی هبه بخشیده شده چه به‌صورت اختیاری و چه اجباری در مالکیت وی نباشد. برای مثال متهب هدیه‌ای را که دریافت کرده است به شخص دیگر ببخشد و یا اینکه ورشکست شود و آن مال را از دست دهد، در این‌صورت نیز بازگشت هبه ممکن نیست.
در مواقعی که در مال هبه شده تغییراتی ایجاد شده باشد. برای مثال در زمینی که موهوبه بوده است خانه ساخته شده باشد یا اینکه پارچه‌ای که هبه بوده دوخته شده و به لباس بدل شده است. در این‌صورت واهب دیگری حق استرداد موهوبه را ندارد.- اگر یکی از طرفین عقد هبه( واهب یا متهب) فوت کنند، امکان پس گرفتن آن مال هبه شده توسط وراث واهب وجود ندارد.
- در صورتی‌که مال هبه شده تحت عنوان صدقه( برای رضای خدا) بخشیده شده باشد. طبق قانون، شخص واهب حق استرداد صدقه را ندارد.
- در برخی مواقع فردی که از یک شخص طلب دارد تصمیم می‌گیرد طلب خود را ببخشد. پس از این بخشش دیگر شخص طلبکار نمی‌تواند ادعایی در رابطه با مال بخشیده شده داشته باشد.
در مواقعی که در مال هبه شده تغییراتی ایجاد شده باشد. برای مثال در زمینی که موهوبه بوده است خانه ساخته شده باشد یا اینکه پارچه‌ای که هبه بوده دوخته شده و به لباس بدل شده است. در این‌صورت واهب دیگری حق استرداد موهوبه را ندارد.
نحوه استرداد از عقد هبه
نحوه استرداد از عقد هبهبرای اینکه شخص واهب بتواند مال خود را پس بگیرد ابتدا باید یک اظهارنامه از طریق دفاتر خدمات قضایی به طرف مقابل خود ارسال کند. سپس یک دادخواستی را جهت ارسال به دادگاه حکومتی از طریق دفتر خدمات قضایی با مضمون اثبات هبه و اعلام استرداد هبه تهیه کند.
نکته مهم این که اگر هبه‌نامه رسمی بود، نیازی به اثبات وقوع هبه وجود نخواهد داشت و واهب فقط باید درخواست رجوع از هبه را به دادگاه ارائه کند. اما اگر عقد هبه به‌صورت غیررسمی و شفاهی باشد، واهب باید نخست عقد هبه را اثبات کند و سپس درخواست استرداد از هبه را به دادگاه تحویل دهد.
کلام آخر
هبه مالی است که رایگان در اختیار متهب قرار داده می‌شود و واهب می‌تواند به استرداد اموالی که هبه بوده اقدام کند که در صورت امکان و با توجه به قوانین وضع شده امکان استرداد مال بخشیده شده وجود دارد. ما در این مقاله اطلاعات مفید و کاربردی را در این زمینه برای شما ارائه دادیم و شرایط استرداد هبه را به‌طور کامل توضیح دادیم.
