یکی از موضوعات مهمی که چند وقت اخیر در میان خبرهای اقتصادی کشور مطرح بوده است، موضوع چک های صیادی است. طبق قانون جدید چک، قرار است این چکها که ضریب امنیتی بیشتری دارند، جایگزین چکهای قدیمی شوند. از آنجا که چک به عنوان یک ابزار تجاری نقش خیلی مهمی در معاملات تجاری و حتی زندگی افراد معمولی جامعه دارد، لازم است که هر شهروندی نسبت به موضوع قانون جدید چک و چک های صیادی اطلاعات لازم را کسب نماید تا در آینده، در این زمینه دچار مشکلات مالی و حقوقی نشود. از همین رو، تصمیم گرفتیم که در این مقاله به این موضوع وارد شده و توضیحات لازم را در این مورد به خوانندگان محترم ارائه دهیم. دعوت میکنیم که در ادامه این نوشتار با ما همراه باشید.
قانون جدید چک
چک نوعی سند لازماجراست که در کنار پول نقد و پرداخت الکترونیک، از اصلیترین ابزراهای پرداخت کشور محسوب میشود. علاوه بر این، چک نوعی ضمانت برای پرداخت در آینده است که همین ویژگی آن را به اصلیترین ابزار معامله در مبادلات تجاری، مخصوصا برای خرید و فروش نسیه و مدتدار، تبدیل کرده است و تجار و فعالان اقتصادی کشور، اکثر معاملات خود را بر پایه آن انجام میدهند. به طوری که بنا به گفته رییس بانک مرکزی، سالانه حدود ۳۵۰ میلیون چک صادر میشود. این تعداد چک ارزشی تقریبا معادل ۳۵۰۰ میلیارد تومان دارد که حتی از مجموع نقدینگی کشور بیشتر است.
با این وجود، این ابزار تا زمانی در معاملات کارایی دارد که بتواند به صورت واقعی ضمانت پرداخت ایجاد نماید و صادرکنندگان و دریافتکنندگان نسبت به آن اطمینان داشته باشند. در همین راستا، بانک مرکزی به عنوان متولی امور بانکی کشور و مجلس شورای اسلامی به عنوان قانون گذار، موظفند هر چند سال نسبت به بررسی این موضوع اقدام و در صورت نیاز، اصلاحات لازم را در قانون چک ایجاد نمایند تا اعتبار این سند تجاری حفظ شود.
نخستین قانون چک در سال ۱۳۵۵ تصویب شد. بعد از آن، این قانون چندین بار بازنگری و اصلاح شده است. آخرین اصلاحیه این قانون که معروف به قانون چک های صیادی است، در سال ۱۳۹۷ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و مقرر شد که بسترهای لازم برای اجرای آن فراهم گردیده و از آذر سال ۱۳۹۹ اجرا شود. با این وجود، به علت فراهم نبودن بسترها، اجرای آن چند ماه به تعویق افتاده و به ابتدای سال ۱۴۰۰ موکول گردید.
چکهای قدیمی چه مشکلاتی داشتند؟
به علت گذشت زمان زیادی از آخرین اصلاح قانون چک، چکهای قدیمی به مرور دچار مشکلات جدی شدهاند. به طوری که تعداد چکهای برگشتی سال به سال به میزان چشمگیری افزایش یافته و به همین میزان از اعتبار چک به عنوان اصلی ترین ابزار مبادلاتی در معاملات تجاری کاسته شده است.
یکی از مشکلات اصلی چکهای قدیمی، این است که صرفا متکی به لاشه کاغذی چک هستند و اطلاعات چک به جز همان برگه کاغذ در جای دیگری ثبت نمیشود. این موضوع میتواند باعث افزایش جعل چک، صدور چک بدون پشتوانه و سرقت چک شود. همچنین، در صورت مفقود یا مخدوش شدن چک، مشکلات بسیاری برای ذینفع به وجود خواهد آمد.
علاوه بر این موضوع، تا پیش از این، صدور دسته چک برای هر فرد در اختیار شعب بانکی بود. این موضوع باعث شده است که در موارد بسیاری افراد فاقد صلاحیت، با برخی افراد فاسد مشغول در شعب بانکی تبانی نموده و دسته چک دریافت نمایند. تا پیش از این، چون امکان اعتبار سنجی فرد صادرکننده چک، توسط دریافت کننده وجود نداشت، این افراد به راحتی میتوانستند چک بلامحل صادر نموده و اقدام به کلاهبرداری نمایند.
مزایای چک های صیادی
همانطور که ذکر شد، چک های صیادی با هدف برطرف نمودن مشکلات چکهای قدیمی ارائه شدند و دارای ویژگیهایی هستند که این مشکلات را تا حد زیادی برطرف نموده و میتواند موجب افزایش اعتبار چک در بازار شود. در ادامه به برخی از اصلیترین مزایای این چکها خواهیم پرداخت:
1. متحدالشکل شدن و افزایش ضریب امنیتی برگه کاغذی چک
بر خلاف گذشته، چکهای جدید همه دارای یک شکل واحد میباشند و تنها تفاوت آنها در نام و نشان بانک است. همانطور که در شکل زیر میبینید، این چکها بنفش رنگ بوده و در سمت چپ بالا دارای یک کد شانزده رقمی یکتا میباشند. از این کد برای استعلام چک از طریق سامانه بانک مرکزی استفاده میشود. همچنین در سمت چپ پایین، عبارت «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است» درج شده است. علت درج این جمله این است که از ابتدای سال ۱۴۰۰ باید تمام فرایند صدور و همچنین انتقال چک های صیادی در سامانه صیاد ثبت شود و در غیر این صورت چک فاقد اعتبار است.
در طراحی این چکها نکات امنیتی فراوانی در نظر گرفته شده است که از جمله آن میتوان به استفاده از کاغذ واترمارک مولتی تون حساس به مواد شیمیایی، طراحی و چاپ خطی نقوش، استفاده از الیاف فلورسنتی، چاپ نامرئی نوشته ها اشاره کرد. در تصویر زیر که توسط وبسایت بانک مرکزی منتشر شده است، به برخی ویژگیهای امنیتی این چکها اشاره گردیده است.
2. اجباری بودن ثبت فرایند صدور و انتقال و پرداخت چک در سامانه صیاد
مطابق قانون جدید چک، فرد صادرکننده چک موظف است که علاوه بر صدور برگ کاغذی چک، اطلاعات آن شامل تاریخ سررسید، مبلغ و اطلاعات هویتی ذینفع (دریافت کننده چک) را در سامانه صیاد ثبت نماید. همچنین دریافت کننده چک نیز باید در هنگام دریافت برگه چک، اطلاعات آن را از سامانه صیاد استعلام نموده و پس از تطبیق آن با برگه چک و اطمینان از صحت اطلاعات درج شده، آن را تایید نماید. لذا اگر اطلاعات ذینفع در سامانه ثبت نشده و یا اشتباه ثبت شود و یا امضا و تاریخ چک در برگه و سامانه مغایر باشد، بانک از پرداخت وجه در قبال چک خودداری نموده و ذینفع باید از مراجع قضایی پیگیر حقوق خود شود.
چنانچه فرد دارنده برگه چک، قصد انتقال آن به فرد دیگری را داشته باشد دیگر نیازی به پشت نویسی چک نیست، بلکه به جای آن، باید وارد سامانه صیاد شد و اطلاعات فردی که قصد انتقال چک به او دارد را در سامانه ثبت نماید. تنها در این صورت است که فرایند انتقال چک قابل قبول بوده و فرد دریافت کننده امکان نقد کردن آن را خواهد داشت.
جهت دسترسی به سامانه صیاد در حال حاضر میتوان از اینترنت بانک و موبایل بانک همان بانکی که دسته چک را صادر کرده و همچنین از اپهای پرداخت آنلاین دارای مجوز و شعب بانکهای عامل استفاده نمود. علاوه بر این، سایر ابزارها مثل تلفن بانک و پیامک و کدهای دستوری نیز در حال بررسی بوده و ممکن است در آینده وارد چرخه ثبت و انتقال چکهای صیادی شوند.
در نگاه اول شاید این ویژگی اندکی دست و پا گیر و سخت به نظر برسد. اما باید توجه داشته باشید که همین موضوع امنیت معاملات را تا حد زیادی افزایش داده و فرد را از مواجهه با بسیاری از مشکلات بعدی حقوقی مصون مینماید. بدین ترتیب اعتبار چک افزایش یافته و مشکلاتی مانند جعل و سرقت چک و یا مخدوش شدن و از بین رفتن آن در حوادث گوناگون، دیگر مانند گذشته نگران کننده نخواهد بود.
3. امکان استعلام وضعیت اعتباری صادر کننده چک توسط ذینفع
مهم است که پیش از دریافت چک و انجام معامله از وضعیت اعتباری فرد صادر کننده اطمینان حاصل کنید تا با مشکلات مربوط به چکهای بی محل و دردسرهای قضایی آن کمتر مواجه شوید. جهت این موضوع در قانون جدید چک راهکاری در نظر گرفته شده است که مطابق آن، برای استعلام وضعیت اعتباری صادر کننده باید به سامانه استعلام اعتباری چک صیادی بانک مرکزی به آدرس « https://www.cbi.ir/EstelamSayad/19689.aspx » مراجعه نموده و شناسه ۱۶ رقمی که در بالا سمت چپ برگه چک قرار دارد را در کادر مربوطه وارد نمایید.
علاوه بر این، امکان اعتبارسنجی از طریق سامانه پیامکی ۷۰۱۷۰۱ نیز وجود دارد. برای استفاده از این سامانه، باید شناسه ۱۶ رقمی را بدون کاراکتر اضافه به شماره مذکور پیامک نمایید. سپس وضعیت اعتباری صادرکننده به شما اطلاع رسانی خواهد شد.
4. خروج صدور دسته چک از حیطه اختیارات بانکها و متمرکز شدن آن در سامانه صیاد بانک مرکزی
پس از اجرای قانون جدید چک، اگر کسی درخواست دریافت دسته چک داشته باشد. اعتبار سنجی فرد متقاضی صرفا از طریق سامانه بانک مرکزی انجام گرفته و تنها در صورت تشخیص سامانه امکان ارائه دسته چک به او وجود خواهد داشت. با این حساب، دیگر مثل گذشته شعب بانکی مرجع صدور دسته چک نبوده و امکان تبانی بین افراد فاقد صلاحیت و شعب وجود نخواهد داشت.
سامانه صیاد طی فرایند بررسی صلاحیت افراد متقاضی دسته چک اقدام به گرفتن استعلام از سامانه نهاب (نظام هویتسنجی الکترونیکی بانکی) و سامانه ملی اعتبارسنجی نموده و پس از اطمینان از آنکه هیچ ممنوعیت قانونی وجود ندارد، با توجه به نتایج دریافتی، سقف اعتبار مجاز متقاضی را تعیین نموده و اجازه صدور دسته چک را صادر مینماید. بدین ترتیب، فقط افراد خوش سابقه و دارای صلاحیت دسته چک دریافت نموده و هر فرد امکان صدور چک را فقط تا یک سقف مجاز خواهد داشت.
5. امکان مراجعه مستقیم به اجرای احکام دادگستری جهت مطالبه وجه چکهای برگشتی
چنانچه حساب فرد صادرکننده چک فاقد میزان اعتبار لازم برای وصول چک باشد. ذینفع میتواند برای پیگیری حقوق خود مستقیما به اجرای احکام دادگستری مراجعه نماید.
علاوه بر این، الکترونیکی شدن فرایند صدور و پرداخت چک، زمان مورد نیاز برای استعلامات بانکی را تا حد بسیار زیادی کاهش داده است. لذا اگر موجودی کافی حساب کافی نباشد، بانک موظف است که در صورت تقاضای دارنده چک، مبلغ موجود در حساب را به ذینفع بپردازد و همچنین باید از محل موجودی قابل برداشت سایر حسابهای انفرادی ریالی متعلق به صادرکننده چک در همان بانک، نسبت به تسویه چک اقدام نماید.
با این وجود در صورت عدم تسویه کامل چک، ذینفع میتواند از بانک تقاضای صدور گواهی عدم پرداخت کند، پس از این، بانک باید اطلاعات چک را در سامانه چکهای برگشتی ثبت و کد رهگیری را روی گوهی عدم پرداخت درج نماید. سپس ذینفع میتواند به هر یک از دفاتر خدمات الکترونیک قوه قضاییه مراجعه و شکایت خود را ثبت نماید. بعد از آن، قاضی پرونده به موضوع رسیدگی خواهد کرد و با بررسی برگه چک در صورتی که پرداخت آن به شرطی منوط نشده باشد، چک بابت تضمین معامله یا انجام تعهد خاصی نبوده و گواهی عدم پرداخت صادر شده توسط بانک شامل موضوع ماده ۱۴ قانون چک نباشد، اجراییه را صادر میکند. ( مطابق این ماده، چنانچه حصول چک از طریق مفقود شدن، سرقت، جعل، خیانت در امانت، کلاهبرداری و سایر جرایم باشد، فرد صادر کننده یا وکیل او میتواند کتبا از بانک درخواست عدم پرداخت نماید.)
پس از صدور اجراییه، صادر کننده چک ۱۰ روز مهلت دارد تا مبلغ را تسویه یا رضایت ذینفع را جلب نماید و در غیر این صورت مطابق قانون «نحوه اجرای محکومیتهای مالی» با او برخورد خواهد شد.
کلام آخر
در این مقاله پنج مورد از اصلیترین مزایای چک های صیادی را خدمت شما معرفی کردیم و سعی شد راهنمای جامعی در خصوص این چکهای جدید ارائه شود. با این وجود، هنوز کمی زود است که بخواهیم در مورد قانون جدید چک قضاوتی داشته باشیم. چرا که این قانون نیز مانند هر قانون دیگری نیازمند زمان است تا نقاط ضعف و قوت آن مشخص گردد. این امیدواری وجود دارد که با فراهم شدن بسترهای لازم و فرهنگسازی در این زمینه، قانون جدید بتواند نقاط ضعف گذشته را پوشش داده و اعتبار را به برگههای چک برگرداند.
شما نیز چنانچه تجربه خاصی در برخورد با چک های صیادی دارید، میتوانید از طریق بخش نظرات، با ما و سایر خوانندگان این مطلب درمیان بگذارید. از اینکه تا انتها با ما همراه بودید متشکریم.